• MABOA NA MANE MESE

    Maladies et Autres

     

     

        Bekako: Gale

    Belongiba sese : Mal des articulations

    Batala maya : Anémie

    Bolone la maya: Perte de sang

    Bwangabwa diso : Collyre

    Bokedi: Asthme

    Bedoa: Vomissements

    Bekako ba ñol’amuto : Dermatose vulvaire

    Bobisela deme : Adoucir la grossesse

    Bongsanedeme : Entretien de la grossesse

    Busise la ngobi: Extraction placentaire

    Bedoaba tinginlangi : Vomissements et vertiges

    Bekai: Glaires

    Bolendi: Conjonctivite

    Diwa: Fontanelle

    Diwala ngoso : Fontanelle aigüe

    Doala maya : Vomissements hémorragiques

    Dibumla sese na bedoa : Colique avec vomissements

    Dibum la pombo / Dibum la mukubwako: Diarrhée

    Diboa la bepipi: Urticaire

    Diboala misanji : Maladie urinaire

    Diboa l’ebunga: Maux d’estomac

    Diboala mulema : Cardiopathie

    Dibumla maya : Hémorragie intestinale

    Dibum la sese: Maux de ventre

    Dibum la mbomo: Diarrhée chronique

    Dibum la bekai: Dysentérie

    Dibumla bekai na maya : Entérite

    Dibadi: Foie

    Dibwele / Ebwele: Goître

    Dikambikele: Angine aigüe

    Diso la sese: Traumatisme de l’œil

    Dale la yadi: Douleurs utérines

    Deme di si ma sowe: Mort du fœtus

    Deme di ma pule buse: Menace d’avortement

    Diya la wea: Brûlure

    Ebonde: Hémorroides

    Ebango: Blessure

    Ekembi/ Eded’a bobe : Poison

    Edu’asese : Douleurs lombaires

    Ekambombo : Migraine frontale

    Ekule: Tartre dentaire

    Ekulembusa : Bosse : Voussure dorsale

    Ekukulan: Douleur abdominale

    Ekangatongo : Arthrose de la hanche

    Epund’adibum : Abcès abdominal

    Elolombe: Paludisme

    Emiyemalodi : Angine simple

    Enomele: Handicapé

    Epembi: Petit ulcère

    Epipi: Enflure, Boursuflure

    Epip’añangwe : Orchite

    Epunde: Abcès

    Esekuseku: Hoquet

    Esasoo dibe : Inflammation du sein

    Etinele: Entorse

    Etintin: Crampe

    Etungu: Furoncle

    Ewewe: Epanga : Panaris

    Ewombe: Stérélité

    Eyato: Aphtes

    Eyeke: Hypertrophie de la Rate

    Eyekeendene : Splénomégalie

    Eyekeya muna : Rate de l’enfant

    Eyososi: Toux

    Eyosos’ambanja : Toux pulmonaire

    Ebango: Blessure

    Elem: Égratignure

    Pola: Plaie

     

    Eyosos’amuna : Toux infantile

    Eyososiendene : Toux grave

    Eyosos’anjo : Tuberculose

    Ititi: Convulsions

     

    Ititi ya muna: Convulsions infantiles

    Itune: Affection chronique

    Jananela labea : Anti-vénimeux

    Jowala bobe : Dermite

    Jasi: Éternuements

    Jekala da la bobe : Prévenir l’empoisonnement

    Jose: Grossesses rapprochées

    Jisela dibe : Sevrer l’enfant

    Kwesela deme : Avortement

    Kokolo: Syphilis

    Londo: Ballonnement

    Labeala ñama bwaba : Morsure de serpent

    Matoi: Surdité

    Matoima sese : Otalgie : Maux d’oreilles

    Mbanja: Congestion pulmonaire

    Mbanjadibe : Congestion mammaire

    Mbanjamuyenga : Douleur mobile

    Mbanjaekong : Congestion aigüe

    Mbanjabautu : Congestion pulmonaire infantile

    Mbanjamulopo : Céphalée aigüe

    Mbanj’eyeme: Névralgie : Douleur de la langue

    Mbon: Venin

    Mbimbi: Œdème généralisé

    Mbimbilaki: Meurtrissure

    Mboko: Infirmité                                                            

    Mikele: Varicelle

    Misoma mba : Troubles visuels

    Misoma mwititi : Yeux flous

    Milombi: Vers intestinaux

    Milombio dibum : Helminthiase

    Milombima muna : Helminthiase infantile

    Mpia: Douleur plantaire

    Mudongi: Epilepsie

    Misanjio miso : Conjonctivite purulente

    Modimwa sese : Règles douloureuses

    Modimwa njou : Hypermenorrhée

          Modi mwa bwaba : Règles prolongées

    Modimu sengulan : Règles irrégulières

    Mulombimwa bobe : Douleur généralisée

    Mulombimwa tongo : Arthrose de la hanche

    Mulombimwa deme : Douleur de grossesse

    Mulombimwa ñamba dibum : Douleur utérine chronique

    Mulombimwa mbanja : Névralgie thoracique

          Mulongō: Lèpre

    Mulopomundene : Trouble de caractère

    Mulopomwa sese : Céphalée

    Musunjunju: Hémorragie

    Mutodimundene : Hernie ombilicale

    Mutole: Hernie

    Ñamabulu : Rhumatisme

    Ñambe: Douleur chronique

    Ñambeni ma bulele maya : Maladie chronique qui provoque l’avortement

    Ñamb’a bito: Douleur utérine

    Ñamb’a mueya: Entérite chronique

         Ñamb’a mukuku: Constipation chronique

         Ñamb’a miso : Conjonctivite chronique

    Ñamb’a bwa matongo: Maladie chronique des hanches

    Ñamba jeka yadi: Stérilité chronique

    Ñambe ni  meke buise: Maladie chronique avec constipation

    Ñamb’a dibum la muto: Métrite chronique

    Ñambe ni pongi epudunga: Tumeur chronique

    Ñambe ni  meke buise: Maladie chronique avec constipation

    Ñamb’a dibum la muto: Métrite chronique

    Ñambe ni pongi epudunga: Tumeur chronique

    Ndima: Cécité

    Ndo: Eba : Cicatrice

    Ndoko: Impuissance masculine

    Ngeno diso : Cataracte

         Ngiña bome : Puissance masculine

    Ngo: Fièvre

         Ñamb’a madiba : Leucorrée

    Ñamb’a dibie: Douleur chronique

         Ngomba dibum / Wud’a dibum : Crampes d’estomac

    Ngond’a mutodi: Colique ombilicale

    Ngonkele: Grippe

    Njabi: Jaunisse

     

    Par Moise Ekwalla©

     

    Ñambé... (Dieu) est utilisé pour désigner des maladies chroniques, qui étaient considérées comme des punitions de Dieu.


    votre commentaire
  • YALA BOLE MABOA, NDABO’A MIANGA NA MANE MESE

    Établissements hospitaliers, pharmacies et Autres

     

    Bolongi bwa munganga: Hôpital

    Munganga: Médecine

    Ña munganga (nganga)  : Médecin

    Eboled’a munganga: Service médical

    Bolongi bwa mianga: Pharmacie

    Mupungwe mianga/ Mupungwe bekolo :  Pharmacien

    Muboled’a  bolongi bwa mianga: Employé de pharmacie

    Bolongi bwa munganga bosadi: Dispensaire

    Ndabo’a munganga: Clinique

    Mandabo ma munganga: Polyclinique

    Ña munganga ña yese: Médecin-gynécologue

    Ña munganga ña miso: Médecin-ophtalmologue

    Ña munganga ña milema: Médecin-cardiologue

    Ña munganga ña matoi, mpemba na ñingo: Médecin O.R.L

    Ña munganga ña bana:Médecin-pédiatre

    Mot’a bwanga: Guérisseur

    Ekase baboedi: Centre de santé

    Ña munganga nusadi:  Infirmier

    Muyesedi: Sage-femme

    Ndabo’a wasele: Laboratoire

    Wasele la kwedi: Autopsie

    Wasele la diboa: Consultation

    Eyad’a munganga: Ordonnance

    Muboedi: Malade

    Mutakedi: Qui est souffrant

    Diboa: Maladie

    M’bongwako: Soins

    Bwanga: Médicament

    Ekakan: Pansement

    Nongola mianga : Traitement

    Edimse diboa : Sérum

    Mikele/ Ekeñe diboa : Vaccin

    Mbuma: Comprimé

    Bolongibwa munganga-Pii : Hôpital – Silence

    Epeyen’a muboedi: Ambulance

    Konda muboedi: Chaise roulante

    Diwendi la munganga: Bistouri

    Mulan  : Épidémie

     

    Par Moise Ekwalla©


    votre commentaire
  • PONDA, SI, EWONDA NA MANE MESE

    Période, planètes, espace et Autres

     

        Ebokea :  Siècle

        Mbu : An

    Modi: Mois

    Esaman: Semaine

    Buña: Jour

    Ngande: Heure

    Ndoko: Minute

    Ndokopindi : Seconde

    Pindi: Tierce

    Idiba: Matin

    Mbange: Matinée

    Kosi: Midi

    Mwese: Après-midi

    Ebiamu: Soir

    Bulu: Nuit

    Mbatimbati: Aurore

    Epepele: Mercure

    Eyombwe: Vénus

    Miñangadu: Terre

    Kwa: Mars

    Njambe: Jupiter

    Ebeñe: Saturne

    Olo: Uranus

    Ekongolo: Neptune

    Nkulani: Pluton

    Modi: Lune

    Ebwengende: Pleine lune

     

     

    Par Moise Ekwalla©


    votre commentaire
  • BEPASI BA MBONJI NA MANE MESE

    Parties de la fleur et autres

    Basi: Calice

    Make: Corolle

    Wula: Étamine

    O: Pistil

    Dia: Sépale

    La: Pétale

    Nupepe: Pollen

     

    Munia / Proverbe :

    Basi make wula o dia la nupepe : On ne casse pas la noix dans la main d’autrui

     

     

    BEWUDU NA BEKOLO BE NDE MIANGA

    Plantes et condiments thérapeutiques

    Bokeng: Afzelia bipindensis

    Bobimbi: Scorodophloeus zenkeri

    Bokombolo: Piptadeniastrum africanum

    Bokuka: Alstonia boonei

    Bongosi: Lophira alata

    Bokonda: Pycnanthus angolensis

    Bolondo: Erythrophloeum suaveolens

    Bopolopolo: Anthocleista vogelei

    Bosao: Dacryodes edulis

    Buma: Ceiba pentadra

    Bwiba: Irvingia gabonensis

    Dibadila mbodi : Cissampelos

    Dibanga: Cola nitida

    Dibobonji: Alchornea cordifolia

    Dibokubokudi mole : Eremomastax speciosa

    Dibokuboku la wonja: Piper umbellatum

    Dimañ: Solenostemon nomonostachyus

    Dindela bedimo : Caladium bicolor

    Disola wombe : Abrus precatorias

    Ebandajeka : Lippia

    Edibedibe: Kalanchoe crenata

    Ekanga: Crescentia cujete

    Ekok’amukala : Andropogon citratum

    Ekoke: Gnetum africanum

    Ekolo: Xylopia aethiopica

    Ekong: Croton olingadrus

    Esalesale: Lavigeria macrocarpa

    Esese: Tetrapleura tetraptera

    Embolay’eyidi : Dioscorea burkilliana

    Enumbanjou : Crudia senegalensis

    Ewol’amunanga : Amaranthus viridis

    Ewol’angengele : Amanrathus spinosus

    Ewol’anjongi : Voacanga africanus

    Ewud’abie : Platostama africanum

    Ewud’ambanja : Oldenlandia lancifolia

    Ewud’a mabongo: Asystasia gangelica

    Ewud’a mañongo: Euphorbia hirta

    Ewud’a ñona ño: Ageratum conyzoides

    Ewud’a wanga: Dissotis rotundifolia

    Ewungea: Turraeanthus africanus

    Ewole: Amanranthus hybridus

    Eyem’anjo : Hibiscus surattensis

    Eyombwe: Scoparia dulcis

    Joloso: Ficus exasperata

    Kolokosi: Cyathula prostata

    Kotimanjo: Ocimum canum

    Lobe: Piper guineense

    Masepu: Ocimum basilikum

    Mbango: Cleome ciliata

    Mbongolo: Aframomum exscapum

    Mbonj’asata : Lantana camara

    Mudiki mwa miangi: Cissus

    Mudinge: Glyphea brevis

    Muko iyo mundene: Cassia alata

    Muko iyo musadi: Mimosa pudica

    Mundo mwa ngule: Elytraria marginata

    Munganga: Anthrocaryuon micraster

    Musa loba: Commelina benghalensis

    Musono mundene: Clerodendron scandens

    Mwandando: Costus afer

    Muwisomusadi : Vernonia stellulifera

    Ñai: Garcinia kola

    Ñangalanindene : Momordica charantia

    Ndai: Cyperus

    Ndondok’a batuedi: Bidens pilosa

    Ndondok’a bedimo: Ipomea involucrata

    Ndongo’a balemba: Acmella caulirhiza

    Ndongo’a munda: Aframomum melegueta

    Ndole: Vernonia amygdalina

    Ndosi: Solanum torvum

    Ngingenisadi : Solanum gilo

    Ngomkom/ Ngonkom : Barteria nigritana

    Njansang: Ricidendron heudolotii

    Njanso’a masonga: Acanthus montanus

    Ñukutu ñukutu: Portulaca oleracea

    Pebe: Monodora myristica

    Samakope: Laurenthus

    Senjamengu : Nephrolepis biserrata

    Sinsin: Eleusine indica

    Sodi: Dioscorea dumentosum

    Tangalanga: Solanum incanum

    Tata: Bridelia micrantha

    Toila mbo : Emilia coccinea

    Tolobanji: Laportea ovalifolia

    Tolongo: Harungana madagascariensis

    Tunda: Selaginella myosurus

    Wakasa wakasa: Melanthera scandens

    Wond’a bedimo: Cassia occidentalis

    Wonge: Triumfetta cordifolia

    Wula: Coelocaryon preussii

     

     

    Par Moise Ekwalla©


    3 commentaires
  • BEDUBE BA BATATE EKOMBO

    Les grades dans la police

     

    Mbendu: Commissaire divisionnaire

    Munjoki: Commissaire principal

    Tando: Commissaire

    Sala: Officier de police principal

    Dibeku: Officier de police

    Munama: Inspecteur de police

    Diwanjo: Gardien de la paix

     

     

     

    BEDUBE BA BAKOMBE EKOMBO NA BALINGEYE EKOMBO

    Les Grades dans la gendarmerie et dans l’armée

         Tus : Maréchal

    Mbonde: Général

    Miyombo: Colonel

    Mpoko:  Lieutenant-colonel

    Mulondo: Commandant

    Kulo: Capitaine

    Tandanundene : Lieutenant

          Tandanusadi : Sous – lieutenant

    Ngongo-nundene : Adjudant-chef

    Ngongonusadi : Adjudant

    M’balenundene : Sergent-chef

    M’balenusadi :  Sergent

    Pokonundene : Caporal-chef

    Poko – nusadi: Caporal

     

     

    Par Moise Ebellè Ekwalla©


    Je connaissais la chanson "poko ngale ngongo tanda kulo mulondo poko miyombo mbonde tros", (et d'ailleurs je vois que c'est "tus" et pas "tros") mais je ne savais pas que c'était des grades de gendarmerie ou d'armée, on disait que c'est juste une autre manière de compter jusqu'à 10.

    Par ailleurs il n' y a pas le mot "mbidi= soldat" qui portaient des casques en peau de chèvres...



    votre commentaire