-
MABOA NA MANE MESE
Maladies et Autres
Bekako: Gale
Belongiba sese : Mal des articulations
Batala maya : Anémie
Bolone la maya: Perte de sang
Bwangabwa diso : Collyre
Bokedi: Asthme
Bedoa: Vomissements
Bekako ba ñol’amuto : Dermatose vulvaire
Bobisela deme : Adoucir la grossesse
Bongsanedeme : Entretien de la grossesse
Busise la ngobi: Extraction placentaire
Bedoaba tinginlangi : Vomissements et vertiges
Bekai: Glaires
Bolendi: Conjonctivite
Diwa: Fontanelle
Diwala ngoso : Fontanelle aigüe
Doala maya : Vomissements hémorragiques
Dibumla sese na bedoa : Colique avec vomissements
Dibum la pombo / Dibum la mukubwako: Diarrhée
Diboa la bepipi: Urticaire
Diboala misanji : Maladie urinaire
Diboa l’ebunga: Maux d’estomac
Diboala mulema : Cardiopathie
Dibumla maya : Hémorragie intestinale
Dibum la sese: Maux de ventre
Dibum la mbomo: Diarrhée chronique
Dibum la bekai: Dysentérie
Dibumla bekai na maya : Entérite
Dibadi: Foie
Dibwele / Ebwele: Goître
Dikambikele: Angine aigüe
Diso la sese: Traumatisme de l’œil
Dale la yadi: Douleurs utérines
Deme di si ma sowe: Mort du fœtus
Deme di ma pule buse: Menace d’avortement
Diya la wea: Brûlure
Ebonde: Hémorroides
Ebango: Blessure
Ekembi/ Eded’a bobe : Poison
Edu’asese : Douleurs lombaires
Ekambombo : Migraine frontale
Ekule: Tartre dentaire
Ekulembusa : Bosse : Voussure dorsale
Ekukulan: Douleur abdominale
Ekangatongo : Arthrose de la hanche
Epund’adibum : Abcès abdominal
Elolombe: Paludisme
Emiyemalodi : Angine simple
Enomele: Handicapé
Epembi: Petit ulcère
Epipi: Enflure, Boursuflure
Epip’añangwe : Orchite
Epunde: Abcès
Esekuseku: Hoquet
Esasoo dibe : Inflammation du sein
Etinele: Entorse
Etintin: Crampe
Etungu: Furoncle
Ewewe: Epanga : Panaris
Ewombe: Stérélité
Eyato: Aphtes
Eyeke: Hypertrophie de la Rate
Eyekeendene : Splénomégalie
Eyekeya muna : Rate de l’enfant
Eyososi: Toux
Eyosos’ambanja : Toux pulmonaire
Ebango: Blessure
Elem: Égratignure
Pola: Plaie
Eyosos’amuna : Toux infantile
Eyososiendene : Toux grave
Eyosos’anjo : Tuberculose
Ititi: Convulsions
Ititi ya muna: Convulsions infantiles
Itune: Affection chronique
Jananela labea : Anti-vénimeux
Jowala bobe : Dermite
Jasi: Éternuements
Jekala da la bobe : Prévenir l’empoisonnement
Jose: Grossesses rapprochées
Jisela dibe : Sevrer l’enfant
Kwesela deme : Avortement
Kokolo: Syphilis
Londo: Ballonnement
Labeala ñama bwaba : Morsure de serpent
Matoi: Surdité
Matoima sese : Otalgie : Maux d’oreilles
Mbanja: Congestion pulmonaire
Mbanjadibe : Congestion mammaire
Mbanjamuyenga : Douleur mobile
Mbanjaekong : Congestion aigüe
Mbanjabautu : Congestion pulmonaire infantile
Mbanjamulopo : Céphalée aigüe
Mbanj’eyeme: Névralgie : Douleur de la langue
Mbon: Venin
Mbimbi: Œdème généralisé
Mbimbilaki: Meurtrissure
Mboko: Infirmité
Mikele: Varicelle
Misoma mba : Troubles visuels
Misoma mwititi : Yeux flous
Milombi: Vers intestinaux
Milombio dibum : Helminthiase
Milombima muna : Helminthiase infantile
Mpia: Douleur plantaire
Mudongi: Epilepsie
Misanjio miso : Conjonctivite purulente
Modimwa sese : Règles douloureuses
Modimwa njou : Hypermenorrhée
Modi mwa bwaba : Règles prolongées
Modimu sengulan : Règles irrégulières
Mulombimwa bobe : Douleur généralisée
Mulombimwa tongo : Arthrose de la hanche
Mulombimwa deme : Douleur de grossesse
Mulombimwa ñamba dibum : Douleur utérine chronique
Mulombimwa mbanja : Névralgie thoracique
MulongÅ: Lèpre
Mulopomundene : Trouble de caractère
Mulopomwa sese : Céphalée
Musunjunju: Hémorragie
Mutodimundene : Hernie ombilicale
Mutole: Hernie
Ñamabulu : Rhumatisme
Ñambe: Douleur chronique
Ñambeni ma bulele maya : Maladie chronique qui provoque l’avortement
Ñamb’a bito: Douleur utérine
Ñamb’a mueya: Entérite chronique
Ñamb’a mukuku: Constipation chronique
Ñamb’a miso : Conjonctivite chronique
Ñamb’a bwa matongo: Maladie chronique des hanches
Ñamba jeka yadi: Stérilité chronique
Ñambe ni meke buise: Maladie chronique avec constipation
Ñamb’a dibum la muto: Métrite chronique
Ñambe ni pongi epudunga: Tumeur chronique
Ñambe ni meke buise: Maladie chronique avec constipation
Ñamb’a dibum la muto: Métrite chronique
Ñambe ni pongi epudunga: Tumeur chronique
Ndima: Cécité
Ndo: Eba : Cicatrice
Ndoko: Impuissance masculine
Ngeno diso : Cataracte
Ngiña bome : Puissance masculine
Ngo: Fièvre
Ñamb’a madiba : Leucorrée
Ñamb’a dibie: Douleur chronique
Ngomba dibum / Wud’a dibum : Crampes d’estomac
Ngond’a mutodi: Colique ombilicale
Ngonkele: Grippe
Njabi: Jaunisse
Par Moise Ekwalla©
Ñambé... (Dieu) est utilisé pour désigner des maladies chroniques, qui étaient considérées comme des punitions de Dieu.
votre commentaire -
YALA BOLE MABOA, NDABO’A MIANGA NA MANE MESE
Établissements hospitaliers, pharmacies et Autres
Bolongi bwa munganga: Hôpital
Munganga: Médecine
Ña munganga (nganga) : Médecin
Eboled’a munganga: Service médical
Bolongi bwa mianga: Pharmacie
Mupungwe mianga/ Mupungwe bekolo : Pharmacien
Muboled’a bolongi bwa mianga: Employé de pharmacie
Bolongi bwa munganga bosadi: Dispensaire
Ndabo’a munganga: Clinique
Mandabo ma munganga: Polyclinique
Ña munganga ña yese: Médecin-gynécologue
Ña munganga ña miso: Médecin-ophtalmologue
Ña munganga ña milema: Médecin-cardiologue
Ña munganga ña matoi, mpemba na ñingo: Médecin O.R.L
Ña munganga ña bana:Médecin-pédiatre
Mot’a bwanga: Guérisseur
Ekase baboedi: Centre de santé
Ña munganga nusadi: Infirmier
Muyesedi: Sage-femme
Ndabo’a wasele: Laboratoire
Wasele la kwedi: Autopsie
Wasele la diboa: Consultation
Eyad’a munganga: Ordonnance
Muboedi: Malade
Mutakedi: Qui est souffrant
Diboa: Maladie
M’bongwako: Soins
Bwanga: Médicament
Ekakan: Pansement
Nongola mianga : Traitement
Edimse diboa : Sérum
Mikele/ Ekeñe diboa : Vaccin
Mbuma: Comprimé
Bolongibwa munganga-Pii : Hôpital – Silence
Epeyen’a muboedi: Ambulance
Konda muboedi: Chaise roulante
Diwendi la munganga: Bistouri
Mulan : Épidémie
Par Moise Ekwalla©
votre commentaire -
PONDA, SI, EWONDA NA MANE MESE
Période, planètes, espace et Autres
Ebokea : Siècle
Mbu : An
Modi: Mois
Esaman: Semaine
Buña: Jour
Ngande: Heure
Ndoko: Minute
Ndokopindi : Seconde
Pindi: Tierce
Idiba: Matin
Mbange: Matinée
Kosi: Midi
Mwese: Après-midi
Ebiamu: Soir
Bulu: Nuit
Mbatimbati: Aurore
Epepele: Mercure
Eyombwe: Vénus
Miñangadu: Terre
Kwa: Mars
Njambe: Jupiter
Ebeñe: Saturne
Olo: Uranus
Ekongolo: Neptune
Nkulani: Pluton
Modi: Lune
Ebwengende: Pleine lune
Par Moise Ekwalla©
votre commentaire -
BEPASI BA MBONJI NA MANE MESE
Parties de la fleur et autres
Basi: Calice
Make: Corolle
Wula: Étamine
O: Pistil
Dia: Sépale
La: Pétale
Nupepe: Pollen
Munia / Proverbe :
Basi make wula o dia la nupepe : On ne casse pas la noix dans la main d’autrui
BEWUDU NA BEKOLO BE NDE MIANGA
Plantes et condiments thérapeutiques
Bokeng: Afzelia bipindensis
Bobimbi: Scorodophloeus zenkeri
Bokombolo: Piptadeniastrum africanum
Bokuka: Alstonia boonei
Bongosi: Lophira alata
Bokonda: Pycnanthus angolensis
Bolondo: Erythrophloeum suaveolens
Bopolopolo: Anthocleista vogelei
Bosao: Dacryodes edulis
Buma: Ceiba pentadra
Bwiba: Irvingia gabonensis
Dibadila mbodi : Cissampelos
Dibanga: Cola nitida
Dibobonji: Alchornea cordifolia
Dibokubokudi mole : Eremomastax speciosa
Dibokuboku la wonja: Piper umbellatum
Dimañ: Solenostemon nomonostachyus
Dindela bedimo : Caladium bicolor
Disola wombe : Abrus precatorias
Ebandajeka : Lippia
Edibedibe: Kalanchoe crenata
Ekanga: Crescentia cujete
Ekok’amukala : Andropogon citratum
Ekoke: Gnetum africanum
Ekolo: Xylopia aethiopica
Ekong: Croton olingadrus
Esalesale: Lavigeria macrocarpa
Esese: Tetrapleura tetraptera
Embolay’eyidi : Dioscorea burkilliana
Enumbanjou : Crudia senegalensis
Ewol’amunanga : Amaranthus viridis
Ewol’angengele : Amanrathus spinosus
Ewol’anjongi : Voacanga africanus
Ewud’abie : Platostama africanum
Ewud’ambanja : Oldenlandia lancifolia
Ewud’a mabongo: Asystasia gangelica
Ewud’a mañongo: Euphorbia hirta
Ewud’a ñona ño: Ageratum conyzoides
Ewud’a wanga: Dissotis rotundifolia
Ewungea: Turraeanthus africanus
Ewole: Amanranthus hybridus
Eyem’anjo : Hibiscus surattensis
Eyombwe: Scoparia dulcis
Joloso: Ficus exasperata
Kolokosi: Cyathula prostata
Kotimanjo: Ocimum canum
Lobe: Piper guineense
Masepu: Ocimum basilikum
Mbango: Cleome ciliata
Mbongolo: Aframomum exscapum
Mbonj’asata : Lantana camara
Mudiki mwa miangi: Cissus
Mudinge: Glyphea brevis
Muko iyo mundene: Cassia alata
Muko iyo musadi: Mimosa pudica
Mundo mwa ngule: Elytraria marginata
Munganga: Anthrocaryuon micraster
Musa loba: Commelina benghalensis
Musono mundene: Clerodendron scandens
Mwandando: Costus afer
Muwisomusadi : Vernonia stellulifera
Ñai: Garcinia kola
Ñangalanindene : Momordica charantia
Ndai: Cyperus
Ndondok’a batuedi: Bidens pilosa
Ndondok’a bedimo: Ipomea involucrata
Ndongo’a balemba: Acmella caulirhiza
Ndongo’a munda: Aframomum melegueta
Ndole: Vernonia amygdalina
Ndosi: Solanum torvum
Ngingenisadi : Solanum gilo
Ngomkom/ Ngonkom : Barteria nigritana
Njansang: Ricidendron heudolotii
Njanso’a masonga: Acanthus montanus
Ñukutu ñukutu: Portulaca oleracea
Pebe: Monodora myristica
Samakope: Laurenthus
Senjamengu : Nephrolepis biserrata
Sinsin: Eleusine indica
Sodi: Dioscorea dumentosum
Tangalanga: Solanum incanum
Tata: Bridelia micrantha
Toila mbo : Emilia coccinea
Tolobanji: Laportea ovalifolia
Tolongo: Harungana madagascariensis
Tunda: Selaginella myosurus
Wakasa wakasa: Melanthera scandens
Wond’a bedimo: Cassia occidentalis
Wonge: Triumfetta cordifolia
Wula: Coelocaryon preussii
Par Moise Ekwalla©
3 commentaires -
BEDUBE BA BATATE EKOMBO
Les grades dans la police
Mbendu: Commissaire divisionnaire
Munjoki: Commissaire principal
Tando: Commissaire
Sala: Officier de police principal
Dibeku: Officier de police
Munama: Inspecteur de police
Diwanjo: Gardien de la paix
BEDUBE BA BAKOMBE EKOMBO NA BALINGEYE EKOMBO
Les Grades dans la gendarmerie et dans l’armée
Tus : Maréchal
Mbonde: Général
Miyombo: Colonel
Mpoko: Lieutenant-colonel
Mulondo: Commandant
Kulo: Capitaine
Tanda– nundene : Lieutenant
Tanda – nusadi : Sous – lieutenant
Ngongo-nundene : Adjudant-chef
Ngongo– nusadi : Adjudant
M’bale– nundene : Sergent-chef
M’bale– nusadi : Sergent
Poko– nundene : Caporal-chef
Poko – nusadi: Caporal
Par Moise Ebellè Ekwalla©
Je connaissais la chanson "poko ngale ngongo tanda kulo mulondo poko miyombo mbonde tros", (et d'ailleurs je vois que c'est "tus" et pas "tros") mais je ne savais pas que c'était des grades de gendarmerie ou d'armée, on disait que c'est juste une autre manière de compter jusqu'à 10.
Par ailleurs il n' y a pas le mot "mbidi= soldat" qui portaient des casques en peau de chèvres...
votre commentaire